Surrogaatkoffie en droomrecepten

Het was afgelopen week een ingetogen 4 en 5 mei viering. Geen volle Dam, geen festivals en geen vrolijke vrijheidsmaaltijden. Ook geen treurig stemmend gedoe over welke oorlog wel en niet telt. De herdenking is traditioneel een moment om stil te staan bij onze materiële overvloed. Het plaatst de frivole toiletpapierschaarste en het gemopper over bloem en bakkersgist wel weer even in perspectief.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stagneerde allereerst de invoer van koffie, suiker en tabak. Deze ‘koloniale waren’ hadden zich in de late negentiende eeuw een onwrikbare plek verworven in het dagelijks menu van de meeste Europeanen. Niets is zo beangstigend als verandering van spijs, dus in plaats van een lekkere kruidenthee dronk men ‘s ochtends smerige surrogaatkoffie en kweekte matige tabak in eigen  achtertuin. ​

De echte honger kwam op Nederlands grondgebied pas later. De hongerwinter overstemt met haar gruwelverhalen bijna de rest van de Nederlandse herinnering aan de oorlog. Het getuigt van de diepe indruk die honger achterlaat in lichaam en geest. Uit overlevering maar ook uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een periode van honger levenslang fysiologische en psychologische veranderingen aanbrengt. Kijk bijvoorbeeld deze bijzonder intrigerende aflevering van Andere Tijden over hongeronderzoek in de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog. De wetenschappers poogden ‘vrijwilligers’(er viel nog wat 

af te dingen aan hun vrijwilligheid) gecontroleerd maar tot in extreme mate te vermageren. Dit om een strategie te bepalen voor de op handen zijnde bevrijding van de concentratiekampen. Hoe voed je uitgemergelde lichamen weer terug naar gezondheid? Minutieus werden niet alleen de lichamelijke, maar ook de geestelijke effecten van honger op het menselijk lichaam opgetekend. Meestal levenslang voelbaar voor de deelnemers. De hongerlijders zelf komen in dit wetenschappelijk experiment alleen aan het woord via de stem van de onderzoekers.

Om dichterbij de ervaring van honger te komen moet je zoeken in persoonlijke verslagen. Vooral uit de Indonesische interneringskampen zijn bronnen overgeleverd in de vorm van dagboeken, tekeningen, gedichten en, recepten. De honger daar was minder allesoverheersend dan in de Europese ​​​

vernietigingskampen, hoewel het vergelijken van honger ietwat pervers voelt.Enveloppen,schoolschriftjes en agenda’s met ‘droomrecepten’ werden neergepend en uitgewisseld. Vooral in de vrouwenkampen werden hele weekmenu’s uitgeschreven met ingrediënten uit betere tijden. Historicus Esther Captain beschrijft de zorgvuldige uitwisseling als een strategie om niet ten onder te gaan aan het constante knagen van de hongerige maag.

Spijspad werkt aan een mooie wandeling rondom dit thema, over schaarste en overvloed in het verleden en de toekomst. ​